Trzecia wojna afgańsko-brytyjska

Koniec XIX i początek XX wieku to czas wielu niekorzystnych decyzji dla Afganistanu. W 1893 roku Brytyjczycy ustanowili nową granicę między Afganistanem, a Indiami nazwaną Linią Duranda. Podzieliła ona mieszkające na pograniczu plemiona pomiędzy oboma krajami co wpłynęło negatywnie na stosunki między Afganistanem, a Indiami. Ponadto w kraju coraz silniejszy okazywał się ruch młodoafgański negatywnie nastawiony do władzy emira. Dopiero, gdy w 1905 roku na tron emira wstąpił Habibullah, udało mu się wynegocjować z wicekrólem lordem Curzonem większą niezależność Afganistanu w polityce zagranicznej. Jednakże twardy kurs nowego emira w kierunku niepodległości Afganistanu nie podobał się Brytyjczykom. 19 lutego 1919 roku w obozie myśliwskim niedaleko Dżalalabadu emir został zastrzelony. Za zorganizowaniem zamachu najprawdopodobniej stał rząd brytyjski, aczkolwiek nigdy nie znaleziono dowodów na to.

Po krótkich zawirowaniach na tronie emira (21 lutego) zasiadł Amanullah wspierany przez wojsko i lokalną administrację. Emir Amanullah, tak jak jego poprzednik słynął ze swoich nacjonalistycznych poglądów, już w dniu swojej koronacji podkreślił niepodległość Afganistanu. To sprawiło, że rząd brytyjski był również nieprzychylny wobec nowego emira. Wiedząc co może czekać Afganistan emir Amanullah postanowił działać pierwszy aby zapewnić bezpieczeństwo Afganistanowi. Gdy udało mu się umocnić swoją władzę, zmobilizował 50 000 armię, której to odpowiednio wcześniej zwiększono żołd oraz wypłacono wszelkie zaległości.

1 maja do Dakki przybył głównodowodzący armii afgańskiej (Saleh Mohammad Khan) wraz z dwiema kompaniami piechoty i dwoma działami. Natomiast inni afgańscy dowódcy dotarli do Chostu (Mohammad Nadir Khan) i do Kandaharu (Abdul Kunddus Khan). Wszystko to odbyło się pod pretekstem inspekcji granicy. 3 maja 1919 roku afgańskie siły przekroczyły afgańsko-indyjską granicę, uderzając na wioski Bagh i Tangi, w rejonie Przełęczy Chajberskiej. Brytyjczycy zmobilizowali swoje siły i za pomocą transportu zmotoryzowanego zaczęli przemieszczać swoje siły z Peszewaru w rejon Przełęczy Chajberskiej gdzie dotarli 9 maja. Tam podjęli próbę odzyskania Bagh i Tangi. O ile przejęcie Tangi przez armię brytyjską przebiegło bez większych trudności o tyle zdobycie Bagh uniemożliwiły siły plemienne oskrzydlające siły brytyjskie od północnej strony. Po pierwszej bitwie o Bagh siły afgańskie okopały się, natomiast Brytyjczycy wykorzystali RAF do nalotów na afgańskie umocnienia. W trakcie kolejnych dni do Bagh dotarło sześć batalionów piechoty dowodzonych przez generała Fowlera wraz 18 działami i 22 karabinami maszynowymi. Także wojska afgańskie były zaopatrywane w nowocześniejszą broń, działo się to za sprawą dezerterów uciekających z Armii Indii i przyłączających się do Afgańczyków. Dezercja osiągała takie rozmiary, że nierzadko doprowadzała do likwidacji niektórych jednostek.

11 maja Brytyjczycy przeprowadzili kolejne uderzenie na wioskę, w trakcie którego udało im się oskrzydlić pozycje obrońców, jednakże dopiero szarża z użyciem bagnetów pozwoliła na ich zdobycie. W trakcie ucieczki Afgańczycy porzucili swoją artylerię, a uciekających żołnierzy ostrzeliwały samoloty RAFu. W trakcie szarży Brytyjczycy stracili 8 żołnierzy, zabijając 65 żołnierzy afgańskich. W międzyczasie, 8 maja 1919 roku, emirowi udało się wzniecić powstanie plemienia Pathan w indyjskim Peszewarze, co w znacznym stopniu utrudniło możliwości zaopatrzenia wojska brytyjskiego. Generał Fowler po zwycięstwie w Bagh ruszył ze swoimi żołnierzami w głąb Przełęczy Chajberskiej. Od 13 do 15 maja wojska brytyjskie przemieściły się w głąb przełęczy, aby zaatakować afgański obóz w wiosce Dakka. 17 maja brytyjska kawaleria uderzyła na afgański obóz, jednakże została powstrzymana przez afgańską artylerię. Kolejną próbę ataku Brytyjczycy podjęli jeszcze tego samego dnia w nocy. I tym razem, gdy żołnierze brytyjscy wchodzili na wyżej położone pozycje w przełęczy zostali ostrzelani przez afgańskich obrońców i zmuszeni do odwrotu. Dopiero, gdy do brytyjskiego obozu przybyły dodatkowe zmotoryzowane posiłki z Landi Kotal (wraz z zapasami amunicji) oraz wsparcie w postaci lotnictwa, Brytyjczykom udało się przeprowadzić udany szturm na Dakkę.

W międzyczasie na pograniczu wojska starły się w dwóch nowych obszarach. Na wysokości miejscowości Thal oraz na wysokości Przełęczy Bolan i wioski Spin Baldak. Na południu brytyjski generał Wapshare z siłami stacjonującymi w New Chaman i Kwetta, wsparci szwadronem RAFu przeprowadził natarcie na Spin Baldak. 27 maja brytyjska kawaleria, wsparta karabinami maszynowymi, odcięła afgańską miejscowość od komunikacji z Kandaharem. Przy wsparciu lotnictwa i sześciogodzinnym ostrzale artyleryjskim, Brytyjczykom udało się zdobyć Spin Baldak. Tam generał Wapshare zdecydował się umocnić swoje pozycję i część sił odesłać z powrotem do New Chaman.

W okolicach Thal brytyjskie siły musiały zmierzyć się z powstaniem w indyjskim Waziristanie, opowiadającym się po stronie Afganistanu oraz z częścią służących dla Indii wojowników plemiennych, którzy zdezerterowali by dołączyć do sił generała Nadira Chana po drugiej stronie granicy. Dowodzący siłami brytyjskimi generał Eustance skierował lotnictwo do rajdów na pozycję zbuntowanych Wazirów, natomiast sam ze swoimi siłami chciał przeprawić się przez Dolinę Kurram aby zaatakować siły generała Nadira Chana. Podczas próby przedarcia się przez dolinę siły brytyjskie zostały powstrzymane przez armię afgańską, wspartą siłami plemiennymi w okolicach Thal. Tam przez sześć dni Afgańczycy starali się przeprowadzić kontratak na pozycje brytyjskie aby wyprzeć ich z Doliny Kurram, mimo kłopotów obrońców z pożywieniem, wodą i amunicją, udało im się utrzymać pozycję. Wtedy to też Brytyjczycy postanowili skierować dodatkowe siły (generała Dyera) z Lahore do pomocy w rejonie Thal. Ok. 43 km od Thal na wysokości miejscowości Togh rozpoczął przygotowania do odsieczy. Dzięki umiejętnemu użyciu artylerii 1 czerwca 1919 roku generał Dyer rozbił siły afgańskie blokujące mu wejście do Thal, wkrótce także zdobył samą miejscowość kończąc tym samym działania bojowe w trakcie trzeciej wojny brytyjsko-afgańskiej.

3 czerwca 1919 roku ogłoszono zawieszenie ognia, w ramach którego obie strony zobligowały się do zachowania odległości 20 mil od siebie oraz pozostania na swoich pozycjach wstrzymując się od dalszej walki. Wyjątkiem miało być brytyjskie lotnictwo, które mogło swobodnie się poruszać w celu obserwacji wojska afgańskiego i ewentualnie meldować o jakichkolwiek przypadkach złamania zawieszenia broni. Ostatecznie 8 sierpnia w Rawalpindi podpisano traktat pokojowy pomiędzy oboma krajami.

W przeciągu tego krótkiego konfliktu Brytyjczycy stracili 236 żołnierzy, kolejnych 615 zostało rannych, a 1000 zmarło w wyniku wypadków lub chorób. Te straty przyczyniły się do ostrej krytyki władz brytyjskich przez opinię publiczną na Wyspach Brytyjskich.